İs Hukuku
I. ÇALISMA SÜRELERİ
1. Normal Çalısma
a) Çalısma süresinin düzenlenmesi
Çalısma süresini uzunlugu, önce yasa ve sonra da sözlesme tarafından azami olarak
sınırlandırılmıstır.
b) Haftalık çalısma süresinin uzunlugu
Genel bakımdan haftalık çalısma süresi, haftada en çok 45 saattir. Daha önce ülkemizde 48
saat olan haftalık çalıma süresi, 1983 yılında yapılan yasal degisiklikle 45 saate inmistir.
c) Haftalık çalısma süresinin günlere dagılımı
1) Esit dagılım
Normal ( 45 saatlik ) haftalık çalısma süresi aksi kararlastırılmamıssa. _s yerlerinde haftanın
çalısılan günlerine esit ölçüde bölünerek uygulanır. Buna göre, haftada altı is günü çalısılan
isyerlerinde günlük çalısma süresi, 7,5 saat ve cumartesi günleri tamamen tatil edilen
isyerlerinde de 9 saattir.
2) Farklı dagılım
a) Her hafta 45 saat çalısma
Normal haftalık çalımla süresi tarafların aralarında anlasmasıyla, isyerlerinde haftanın
çalısılan günlerine esit olmayacak biçimde bölünerek uygulanabilir. Ancak toplam çalısma
süresi 45 saati asamaz.
b) Haftalık ortalama 45 saat çalısma
Normal haftalık çalısma süresi; tarafların anlasması sonucu, isyerlerinde haftanın çalısılan
günlerine, günde 11 saati asmamak kaydıyla, farklı biçimde dagıtılabilir. Bu durumda, iki
aylık süre içinde isçinin ortalama haftalık çalısma süresi, normal haftalık çalısma süresini
asamaz.
2. Çalısılmayan sürenin telafisi
_sçilerin türlü nedenlerle çalısmak istemedikleri zamanları daha sonraki zaman içinde
kapatmaları, klasik ( katı ) anlayısından ayrılan diger bir durumdur. Örnek verilecek olursa;
hafta tatili ve genel tatil günü veya iki genel tatil günü arasında bir is günü veya yarım isgünü
yer aldıgında, dinlenme süresini uzatmak amacıyla isçi aradaki bu süreyi ilerdeki isgünlerinde
fazla çalısarak kapatmak isteyecektir.
Telafi çalısmaları, günlük en çok çalıma süresi olan 11 saati asmamak kaydıyla, günde 3
saatten fazla olmayacaktır. Ayrıca telafi çalısmasının, tatil günlerinde yaptırılması da söz
konusu degildir.
3. Çalısma süresinin düsürülmesi
a) Kısa çalısma
Ekonomik veya zorlayıcı nedenler, isyerlerindeki çalısma sürelerinin azaltılması veya geçici
olarak çalısılmaması sonucunu dogurabilir.
Kısa çalıma nedeniyle az çalısacak veya çalımlayacak olan isçi, issizlik sigortasından
ödenecek “kısa çalısma ödenegi”ni almak suretiyle, dogan ücret kaybını gidermeye
çalısacaktır. Kısa çalısma süresi, her halede üç ayı geçemez.
b) Eksik çalısma
Saglık kuralları bakımından bazı islerde çalısan isçilerin günde 7,5 saat veya daha az
çalıstırılmaları gerekir. Söz konusu isler ilgili yönetmelikte gösterilmistir.
4. Fazla Çalısma
Fazla çalısma, kavram olarak, yasada gösterilen nedenlerle ve yasadaki günlük çalısma
süresinin dısında yapılan çalısmaları anlatır. Buna göre, normal olarak fazla çalısma süresi;
isçilerin cumartesi çalıstırılıp çalıstırılmamalarına göre, haftalık 45 saat çalısma süresinin is
günlerine esit olarak bölünmesiyle buluna 7,5 saat ile 9 saat arasında degisen günlük is
süresinin üstündeki çalısmalarına iliskin süredir.
A. Geçici fazla çalısma
1) Olagan fazla çalısma
a) Olagan fazla çalısmanın kosulları
Olagan fazla çalısma; ülkenin genel yararları, isin niteligi veya üretiminin arttırılması gibi
nedenlerle yapılan fala çalısmadır. Fazla çalısma için isçinin onayının alınması
gerekmektedir.
b) Olagan fazla çalısmanın hükümleri
_ Olagan fazla çalısma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz.
_ Olagan fazla çalısma yapan isçiye, her fazla saat çalısması karsılıgında, normal
çalısma ücretinin saat basına düsen miktarı yüzde elli ( % 50 ) yükseltilerek ödenir.
2) Zorunlu fazla çalısma
a) Zorunlu fazla çalısmanın kosulları
Bir arıza sırasında veya bir arızanın mümkün görülmesi durumunda yahut makineler ile araç
ve gereç için hemen yapılması gereken acele islerde ve yahut zorlayıcı nedenlerin ortaya
çıkmasında yapılan fazla çalısmadır.
b) Zorunlu fazla çalısmanın hükümleri
_syerinin normal çalısmasını saglayacak dereceyi asmamak kaydıyla, yani isyeri olagan is
düzenine dönünceye dek, zorunlu fazla çalısmanın sürdürülmesi mümkündür. Zorunlu fazla
çalısma yapan isçiye 24 saat içinde en az 8 saatli bir dinlenme süresi verilmelidir.
3) Olaganüstü fazla çalısma
a) Olaganüstü fazla çalısmanın kosulları
Olaganüstü fazla çalısma, esas olarak seferberlik sırasında, ülke savunmasının
gereksinimlerini saglayan islerde çalısan isçilere yaptırılan fazla çalısmadır. Olaganüstü fazla
çalısmanın yapılabilmesi için, Bakanlar Kurulu’nun buna gerek duyması zorunludur.
b) Olaganüstü fazla çalısmanın hükümleri
Seferberlik süresiyle sınırlı bulunan olaganüstü fazla çalısmalarda günlük is süresi, Bakanlar
Kurulu’nca “ isçinin en çok çalısma gücünü” çıkarabilir.
B. Sürekli fazla çalısma
Yürütülen asıl isi düzenli biçimde görülebilmesi için, hazırlama- tamamlama ve temizleme
islerinin, asıl isçiler tarafından is saatlerinden önce veya sonra ve günlük olagan is sürelerine
ek olarak yapılmasıdır.
a) Sürekli fazla çalısmanın kosulları
aa) Hazırlama – tamamlama ve temizleme islerinin yapılması zorunlulugu
Sürekli fazla çalısmayı gerektiren, hazırlama- tamamlama ve temizleme islerinin görülmesi,
isyerinde teknik nedenle veya saglık nedeniyle, zorunlu olmalıdır.
bb) Hazırlama – tamamlama ve temizleme islerinin asıl ise ek olarak görülmesi
Sürekli fazla çalısmadan söz edilmesi için, hazırlama- tamamlama ve temizleme islerinin
isyerin asıl isçileri tarafından ve bunların asıl islerine ek olarak gördürülmesi gerekir.
b) Sürekli fazla çalısmanın hükümleri
_ Hazırlama- tamamlama ve temizleme isleri de dâhil olmak üzere günlük
çalısma süresi 11 saati asamaz.
_ Fazla çalısma sürelerinin toplamı 270 saati asamaz.
_ Sürekli fazla çalısma yapacak isçiler, olagan is sürelerine ek olarak, günde en
çok iki saat daha çalıstırılabilirler.
II. D_NLENME SÜRELER_
1. Ara dinlenmesi
Ara dinlenmesi kavram olarak günlük çalısma süresi içinde isçilere verilen dinlenme
zamanlarını anlatır. Bu süre içerisinde isçi, hem dinlenme ve hem de yemek-içmek gibi
zorunlu gereksinimlerini giderme olanagını elde eder. Ara dinlenmenin uzunlugu; 4 saat veya
daha kısa süreli islerde 15dk. 4 saatten fazla ve 7.5 saate kadar süreli islerde yarım saat , 7.5
saatten fazla islerde daha fazladır.
2. Gece dinlenmesi
Çalısma yasamında gece, en geç saat 20.00’de baslayarak en erken sabah 06.00’ya kadar
geçen gün dönemidir. Ancak bazı islerin niteligine veya yurdun bazı bölgelerinin özelliklerine
göre bu süre degisebilir.
Gece dönemi, isçinin dinlenip uyku gereksinimini giderecegi süredir. Bu sürenin, isçiye
aralıksız olarak kullandırılması gerekir. Çünkü kesintili kullandırma, dinlenmeyi saglama
amacının gerçeklesmesini ortadan kaldırır.
3. Tatil dinlenmesi
a. Hafta tatilinde dinlenme
Nüfusu onbin ve onbinden çok olan sehirlerdeki tüm sanayi ve ticari isyerlerinde çalısmanın,
haftada bir gün durması ve haftada altı gün çalısan isçinin en az bir gün dinlenme hakkına
sahip olması öngörülmüstür.
Hafta tatili günü olarak, Pazar günü kabul edilmistir. Hafta tatilinin 35 saatten eksik olmamak
üzere Cumartesi günü saat 13.00’te baslayacagı belirtilmistir.
Nitekim bazı isyerlerinin hafta tatilinde de çalısması mümkündür. Bunlar 3 ana grup
içerisinde toplanabilir.
_ 1.Grup: Toplumun ertelenemeyecek gereksinimlerinin karsılandıgı ve kamu
islerinin görüldügü isyerleri
_ 2.Grup: Bekletildiginde bozulacak veya degeri azalacak maddeleri kullanan
yahut üreten isyerleri
_ 3.Grup: Kesintisiz olarak yürütülmesi zorunlu bulunan isler
b. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde dinlenme
Türkiye’de tek ulusal bayram günü Cumhuriyet’in ilân edildigi 29 Ekim günüdür. Genel tatil
günleri de yasada gösterilen resmi ve dini bayram günleriyle yılbası günüdür.
28 Ekim saat 13.00’ten sonrası ile genel tatil günlerinde resmi kurulusların tatil edilmesine
karsılık özel isyerlerinin kapatılması zorunlu degildir.
4. Yıllık dinlenme
a. Ücretli yıllık iznin amacı
Ücretli yılık izin, isçiye güç kazanması ve böylece dinlenerek, is gücünü koruyabilmesi
amacıyla verilir. Çünkü ücretli olarak isten bir süre uzak kalınması, isçilerin saglıgını korur ve
onların, yeniden güç kazanmalarını saglar.
b. Ücretli yıllık iznin kosulları
_s Kanunu’na baglı bir isyerinde en az bir yıl çalısmıs bir isçi, beli bir süre için yıllık izin
isteme hakkına sahiptir. Buna göre isçinin ücretli yıllık izne hak kazanabilmesi için is yerine
girdigi günden, yani fiilen ise basladıgı tarihten itibaren, deneme süresi de dâhil olmak üzere
en az bir yıl çalısmıs olması sarttır.
Ücretli yıllık izne hak kazanmada isçinin, sürekli bir iste çalısması zorunludur.
c. Ücretli yıllık iznin hükümleri
_ _sçi hiçbir ücret kaybına ugramaz.
_ Yıllık izin süresi, kendisinin is yerindeki kıdemi ve yası göz önünde
bulundurularak belirlenir. Buna göre, isçilerden hizmet süresi bir yıldan bes
yıla kadar olanlara yılda 14 gün, bes yıldan fazla ve onbes yıldan az olanlara
yılda 20 gün, onbes yıl ve daha fazla olanlara yılda 26 gün izin verilir. Ancak,
18 ve daha küçük yastaki isçiler ile 50 ve daha yukarı yastaki isçilere verilecek
ücretli yıllık izin süresi, kıdemleri ne olursa olsun 20 günden az olamaz.
_ _sçi ücretli yıllık iznini bulundugu yerde kullanmak zorunda degildir. Eger isçi
iznini baska bir yerde geçirmek isterse isverenin kendisine toplam 4 güne
kadar ücretsiz yol izni vermek zorundadır.
_ _sçi, ücretli yıllık iznin kosullarını yerine getirir getirmez, hemen isi
bırakamaz; yani, isveren izin verinceye kadar, beklemek zorundadır.
_ Yıllık ücretli izin kural olarak isveren tarafından bölünemez. Anlasma halinde
istisnaları vardır.
_ _sçi, ücretli yıllık izin hakkından vazgeçemeyecegi gibi, yıllık izin ücretini
aldıktan sonra bir baska iste ücret karsılıgında da çalısamaz.
_ Yıllık izin ücreti, ilgili isçinin izne baslamadan önce, pesin olarak ödenmek
veya avans biçiminde verilmek zorundadır.
9. ÜCRET GÜVENCES_
I. ÜCRET_ KORUMA DÜSÜNCES_
Ücret güvencesi, kavram olarak, isçi ile ailesinin asgari gereksinimlerini karsılamayı veya
ücret alacagının ödenmesini tehlikeye sokan islemlerin önüne geçilmesidir.
II. ASGAR_ ÜCRET ÖDEME
1. Asgari ücret kavramı
a) Asgari ücretin tanımı
Asgari ücret, isçiye ailesiyle birlikte asgari bir yasam düzeyi saglamaya yeterli olan ve
isverenin bundan daha düsük miktarda bir ücret ödeyemeyecegi ücrettir, biçiminde
tanımlamak mümkündür.
b) Asgari ücretin unsurları
_ Günlük çalısma karsılıgı olma
_ Zorunlu gereksinimlerin karsılıgı olma
_ _sçi ile ailesinin gereksinimlerinin karsılıgı olma
_ Ödenebilecek ücretin alt sınırı olma
c) Asgari ücreti tespitte ölçüt
Asgari ücretin tespitinde ülkenin ekonomik ve sosyal durumu, geçinme endeksleri, ücretlerin
genel gidisi, iskolu veya iskollarının niteligi isçinin 16 yasından küçük veya büyük olusu gibi
ölçütler göz önünde bulundurulur.
d) Asgari ücreti tespit yetkisi
2. Asgari ücret ödeme yükümü
III. ÜCRET_N DEVR_
1. Devredilmeyecek ücret miktarı
_sçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası, baskasına devir ve temlik olunamaz
2. Ücret devrinin konusu
IV. ÜCRET_N REHNED_LMES_
_sçi ücretinin haczedilmeyen bölümü üzerinde, rehin yoluyla tasarrufta bulunmaya
kalkısabilir. Ancak yasa hükmü uyarınca devredilmeyen ücretin en az dörtte üçlük bölümünün
de, isçi tarafından rehnedilmemesi gerekir.
V. ÜCRET_N TAKASI
1. _sçinin onayıyla ücretin takas edilmesi
Takas konusunda istisnaen karsı alacaklının onayının arandıgı alacaklar içinde, isçi ücretleri
de yer alır. Bu nedenle isçi ücretinin ödenmesi, isçinin ve ailesinin geçimi için zorunlu
bulundugu takdirde; isveren, isçinin onayı olmaksızın, ücreti kendi alacagına mahsup edemez.
2. Kasten verilen zararlar için ücretin takas edilmesi
_sçinin kasten yol açtıgı zararlar nedeniyle dogacak tazminat alacagının ücretle takas
edilmesinde, isçinin onayı aranmaz.
VI. ÜCRET_N HACZ_
1. Haczedilemeyecek ücret miktarı
_sçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası haczedilemez
2. Ücret haczine iliskin esasların niteligi
VII. ÜCRET KES_NT_S_ CEZASI
1. Ücret kesintisi cezasının belirliligi
Ücret kesintisi cezası konusunda, belirlilik ilkesi geçerlidir. Buna göre, isveren; bireysel is
sözlesmesi ile toplu is sözlesmesinde gösterilmis olan nedenler dısında, isçiye ücret kesintisi
cezası veremez.
2. Ücret kesintisi cezasının miktarı
Ücret kesintisi cezasının miktarının tayini konusunda, yasa bir miktar belirtmemis olmasına
karsılık, ücret güvencesini saglamak amacıyla sınırlama getirmistir. Buna göre, isçi
ücretlerinden ceza olarak yapılacak kesintiler, bir ayda iki gündelikten veya parça basına
yahut yapılan is miktarına göre verilen ücretlerde isçinin iki günlük kazancından fazla olamaz.
3. Ücret kesintisi cezasının isçiye bildirilmesi
_sveren, uyguladıgı ücret kesintisi cezasını, isçiye hemen nedenleriyle birlikte bildirmek
zorundadır.
4. Ücret kesintilerinin kullanılması
Ücret kesintisi cezası olarak isveren tarafından kesilecek gündelik, isçilerin egitimi ve sosyal
hizmetleri için kullanılmak üzere, isverence Çalısma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıgı hesabına
ve bu bakanlıkça belirtilecek Türkiye’de kurulu bulunan ve mevduat kabul etme yetkisini
tasıyan bankalardan birine kesildigi tarihten itibaren bir ay içinde yatırılmak zorundadır.
VIII. ÜCRET_N _ND_R_LMEZL_G_
10. _SÇ_ SAGLIGI VE _S GÜVENL_G_
I. _SÇ_ SAGLIGI VE _S GÜVENL_G_N_N ANLAMI
1. _sçi Saglıgı ve _s Güvenliginin Önemi
a) _s Kazalarındaki Artıs
Günümüzde giderek hızlanan teknolojik gelisme, is kazalarında artısa yol açmaktadır.
b) Meslek Hatalarındaki Artıs
_sçi saglıgı kapsamına giren meslek hastalıkları, isyerinde isçilerin saglıgının bozulmasına ve
ölümlerin ortaya çıkmasına neden olan baslıca etkenlerdendir.
2. _sçi Saglıgı ve _s Güvenliginin Amacı
a) Kisisel Açıdan
_sçi saglıgı ve is güveligi önlemleri, her seyden önce kisinin huzurunun ve giderek
mutlulugunun saglanmasını amaçlar.
b) Sosyal Açıdan
_sçiler isçi saglıgı ve is güvenliginden yoksun bir biçimde çalısmak zorunda bırakıldıklarında,
saglıksız bir yapıya sahip olur ve toplum içinde, saglıksız bir ögeyi olusturur.
c) _ktisadi Açıdan
_s kazaları ile meslek hastalıklarının isyerlerine yükledigi dogrudan maliyet, zamanında
alınması gereken saglık ve güvenlik önlemlerinin isyerlerine getirecegi maliyetin yanında,
çok büyük bit oranı olusturur.
II. _SÇ_ SAGLIGI VE _S GÜVENL_G_ KAVRAMLARI
1. _sçi Saglıgı Kavramı
_sçi saglıgı, kavram olarak, çalısan bir kisinin çalısma kosulları ile kullanılan araç ve
gereçlerden dogabilecek tehlikelerin asgari düzeye indirildigi bir is çevresinde huzurlu
biçimde yasayabilmesini anlatır.
2. _s Güvenligi Kavramı
_s güvenligi, kavram olarak, isin yapılması sırasında çalısanların karsılastıgı tehlikelerin
ortadan kaldırılması veya azaltılması konusunda, isverene getirilen yükümlere iliskin teknik
konuların bütününü anlatır.
III. _SÇ_ SAGLIGI VE _S GÜVENL_G_ ÖNLEMLER_
1. _sçi Saglıgına _liskin Önlemler
a) Aydınlatmaya _liskin Saglık Kosulları
b) Isıtmaya _liskin Saglık Kosulları
c) Havalandırmaya _liskin Saglık Kosulları
d) Gürültüye _liskin Saglık Kosulları
e) Temizlige _liskin Saglık Kosulları
f) Saglık Muayeneleri
_ 18 Yasından Küçük _sçilerin Saglık Muayenesi
_ Agır ve Tehlikeli _slerde Saglık Muayenesi
2. _s Güvenligine _liskin Önlemler
_s güvenligi bakımından, öncelikle, isyerlerinde yangına karsı güvenlik önlemlerinin alınmıs
olması gerekir. _kinci olarak, güvenli bir çalısma çevresi için, makine koruyucuların
erlestirilmesi zorunludur. Daha sonra, isyerlerindeki makine ve tezgâhlarda gerekli güvenlik
önlemleri saglanmalıdır. Son olarak, isçilere kisisel koruma araçlarının verilmesi ve isçilere
uyarıcı levhaların asılması gerekir.
IV. _SVEREN_N _SÇ_ SAGLIGI VE _S GÜVENL_G_ YÜKÜMLER_
1. Önlem Alma Yükümü
_sveren; isyerinde isçi saglıgı ve isçi güvenliginin saglanması için gerekli her türlü önlemi
almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlüdür.
2. Bilgilendirme ve Egitim Verme Yükümü
_sveren; isçileri karsı karsıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal
hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli is saglıgı ve güvenligi egitimini
vermekle yükümlü tutulmustur.
3. Mühendis veya Teknik Eleman Görevlendirme Yükümü
Sınaî islerde devamlı olarak en az 50 isçi çalıstıran ve 6 aydan çok sürekli islerin yapıldıgı
isyerlerindeki isverenler, isyerindeki isçi sayısına, isyerinin niteligine ve tehlikenin derecesine
göre bir veya daha fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle yükümlüdür.
4. _s Yeri Hekimi Çalıstırma ve Saglık Birimi Olusturma Yükümü
Devamlı olarak en az 50 isçi çalıstıran isverenler SSK tarafından saglanan tedavi hizmetleri
dısında kalan ilkyardım ve acil tedavi ile koruyucu saglık hizmetlerini yürütmek üzere
isyerindeki isçi sayısına, isyerinin niteligine ve tehlikenin derecesine göre bir veya daha çok
sayıda “isyeri hekimi” çalıstırmak ve bir “isyeri saglık birimi” olusturmakla yükümlüdür.
5. _sçi Saglıgı ve _s Güvenligi Kurulu Olusturma Yükümü
Sınaî islerde devamlı olarak en az 50 isçi çalıstıran ve 6 aydan çok sürekli islerin yapıldıgı
isyerlerindeki her isveren, bir “is saglıgı ve güvenligi kurulu” kurmakla yükümlüdür.
V. _SÇ_ SAGLIGI VE _S GÜVENL_G_ DENET_M_
1. Devlet Denetimi
_sçi saglıgı ve is güvenligi hükümlerinin, esas olarak, devletçe denetlenmesi esası kabul edilir.
_sçi saglıgı ve is güvenligi denetimi de, devlet adına esas itibariyle, Çalısma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlıgı’na baglı ihtiyaca yetecek sayı ve özellikte teftis ve denetlemeye yetkili is
müfettislerince yapılır.
2. _sçi Saglıgı ve _s Güvenligi Kurullarının Denetimi
_sçi saglıgı ve is güvenligi kurulu olusturma zorunlulugu; sadece sınaî islerin görüldügü, 6
aydan çok sürekli islerin yapıldıgı ve de en az 50 isçinin çalıstırıldıgı isyerleri için söz
konusudur.
VI. _SÇ_ SAGLIGI VE _S GÜVENL_G_NE AYKIRILIK
1. _sçinin Çalısmaktan Kaçınması ve Sözlesmeyi Feshi
_syerinde isçi saglıgı ve is güvenligi bakımından isçinin saglıgını bozacak veya vücut
bütünlügünü tehlikeye sokacak “yakın, acil ve hayati bir tehlike” yle karsılasan isçi, is saglıgı
ve güvenligi kuruluna basvurarak, durumun tespitini ve gerekli önlemlerin alınmasına karar
verilmesini isteyebilir. Bu kurul isçinin istegi yönünde karar verdigi takdirde, gerekli önlem
alınıncaya kadar isçi, çalısmaktan kaçınabilir. _sçinin çalısmaktan kaçınabilecegi dönem
içindeki ücreti ile diger haklar ise, islemeye devam eder. Kurul kararına ragmen gerekli
önlemlerin alınmadıgı isyerinde isçi, 6 isgünü içinde is sözlesmesini haklı nedenle fesh
edebilir.
2. _dari Yaptırımlar
a) _sin Durdurulması veya _syerinin Kapatılması
Bir isyerinin tesis ve tertiplerinde veya çalısma yöntem ve biçimlerinde ya da makine ve
cihazlarında isçilerin yasamı için tehlikeli olan bir durum saptanırsa, bu tehlike giderilinceye
kadar 5 kisilik bir kurul kararıyla tehlikenin niteligine göre is tamamen veya kısmen
durdurulur veya isyeri kapatılır.
b) _sçilerin Çalısmaktan Alıkonması
Denetimle görevli müfettisler, görev sırasında herhangi bir isyerinde çalısan isçilerin yas,
cinsiyet ve saglık durumlarının böyle bir isyerinde çalısmasına engel olusturdugunu
saptarlarsa, bu isçiler çalısmaktan alıkonur.
3. _sverenin Sorumlulugu
a) Hukuki Sorumluluk
_s kazasına ugrayan veya meslek hastalıgına tutulan isçi karsısında, öncelikle, isverenin
hukuki sorumlulugu söz konusudur.
b) Cezai Sorumluluk
_sçi saglıgı ve is güvenligi hükümlerine aykırı davranıs sonucunda isçi is kazasına ugrar veya
meslek hastalıgına tutulursa, isverenin TCK uyarınca cezalandırılması istenir. Çünkü
isverenin bu tür bir aykırı davranısı, tedbirsizlik ve dikkatsizlik sonucu taksirle ölüme veya
yaralamaya yol açma suçunu olusturur.
Diger yandan, santiye sefi, sadece baglı bulundugu asıl isverenin, isçilerin kazaya veya
hastalıga ugraması nedeniyle sorumlu tutulabilir. Buna göre taseronun (alt isveren) isçileri
yüzünden dogacak cezai sorumluluk santiye sefine yüklenemez.
11. _S SÖZLESMES_N_ SONA ERD_REN DURUMLAR
I. _S SÖZLESMES_N_N FES_H DISINDA SONA ERMES_
1. Yanların Anlasması
_s sözlesmesinin yanları, aralarındaki sözlesmeyi anlasarak sona erdirebilir.
2. Yanlardan Birinin Ölmesi
a. _sçinin Ölümü
_s sözlesmesi isçinin ölümü üzerine sona erer.
b. _sverenin Ölümü
_s sözlesmesi, kural olarak isverenin ölümü üzerine sona ermez. Nitekim is sözlesmesinden
dogan hak ve borçlar; isverenin ölünden sonra, genel olarak mirasçılara geçer. Çünkü is
sözlesmeleri genellikle isverenin sahsı dikkate alınmadan yapılır.
3. _s Sözlesmesinin Süresinin Bitmesi
II. _S SÖZLESMES_N_N FES_H YOLUYLA SONA ERMES_
_s sözlesmesinin feshi; kavram olarak, yanlardan birinin tek yanlı bir irade açıklamasıyla,
sözlesmenin sona erdirilmesidir. Bu anlamda, yapılan fesih bildirimi, is sözlesmesini belirli
bir sürenin geçmesiyle veya derhal sona erdirir.
A. Feshi _hbarla _s Sözlesmesinin Feshi
Feshi ihbarla is sözlesmesinin feshi; kavram olarak, yanlardan birinin, sözlesmeyi bozacagına
karsı yana önceden bildirerek sözlesmeyi sona erdirmesi anlamını tasır.
1. _s Güvencesinin Uygulanmadıgı Durumlarda Feshi _hbar
a. Feshi _hbarla Feshin Kosulları
• _s sözlesmesin belirsiz süreli olması
• _s sözlesmesinin sürekli olması
• Yanlardan birinin feshi ihbarı
b. Feshi _hbarla Feshin Hükümleri
• Usulüne uygun feshi ihbarla feshin hükümleri
_s sözlesmesi, kural olarak, feshi ihbar süresi boyunca devam eder. Buna göre, yanların is
sözlesmesinden dogan hak ve borçları, feshi ihbar süresi için de geçerli olmayı sürdürür.
_sveren; feshi ihbar süresi içinde, yeni bir is bulması için gerekli olan is arama iznini isçiye
vermekle yükümlüdür.
• Usulsüz feshi ihbarla feshin hükümleri
Feshi ihbar kosuluna uymayan yan, feshi ihbar süresine iliskin ücret tutarındaki bir tazminatı,
karsı yana ödemekle yükümlüdür.
c. Kötüye Kullanılmıs Feshi _hbarla Feshin Hükümleri
Feshi ihbar hakkı; karsı yana bir zarar vermek kasdına baglı olarak, amacı dısına tasırılmıs,
yani kötüye kullanılmıs olabilir. Bunun içinde mutlaka feshi ihbar süresine uyulmamıs
olması gerekmez. Nitekim feshi ihbar; feshi ihbar süresine uyulmasına ragmen kötü niyetle
yapılmıs olabilir.
• Kötü niyet tazminatı
• _hbar tazminatı
• Kıdem tazminatı
2. _s Güvencesinin Uygulandıgı Hallerde Feshi _hbar
a. Feshin Kosulları
• _s güvencesi kapsamında olunması
_lk olarak otuz veya daha çok sayıda isçi çalıstıran bir isyerinin bulunması zorunludur.
Sonra, is güvencesinin kapsamına, en az altı aylık kıdemi olan isçiler girmektedir. Son
olarak is güvencesinden yararlanacak kisinin, isletmenin bütünü sevk ve idare eden ve
isçiyi ise alma ve isten çıkarma yetkisi bulunan isveren vekillerinden olması gerekir.
• _s sözlesmesinin belirsiz süreli olması
_s güvencesinin tanındıgı isçilerin is sözlesmelerinin feshi ihbar yoluyla sona erdirilmesi,
bunların belirsiz süreli is sözlesmeleri için söz konusudur. Diger yandan, esaslı bir neden
olmaksızın zincirleme yapılan belirli süreli is sözlesmeleri, belirsiz süreli is sözlesmesine
dönüsmeleri kabul edildigi için, yasal is güvencesi hükümlerine baglı tutulacaktır.
• _sverenin feshi bir geçerli nedene dayandırması
_s güvencesinin uygulandıgı isyerlerinde, is sözlesmesinin feshi ihbar hakkının kendiliginden
dogmadıgı kabul edilmektedir. Buna göre, isveren, “isçinin yeterliliginden veya
davranıslarından ya da isletmeni, isyerinin veya isin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir
sebebe dayanmak zorundadır.
• Feshin ihbar edilmesi
_sçi is güvencesinden yararlandıgı için, burada feshi ihbar edecek olan, isverendir. Feshi ihbar
süresi is güvencesi olmayan isçininkinin aynısıdır.
b. Fesih Sırasında Uyulacak Usul
• Bildirimin yazılı yapılması
• _sçinin savunmasının alınması
c. Feshe _tiraz
• _tiraz prosedürü
Fesih bildiriminde neden gösterilmedigi veya gösterilen neden bir geçerli neden olusturmadıgı
takdirde, bir ay içerisinde is mahkemesinde dava açıp feshin geçersizligini ve bosta geçirecegi
süreye iliskin dört aylık ücretini isteyecek ya da toplu is sözlesmesinde hüküm varsa veya
isverenle anlasırsa, aynı süre içinde uyusmazlıgı özel hakeme götürebilecektir.
Açılacak davada kanıtlama yükü isverendedir.
• _tirazın reddi
_sverence gerçeklestirilen feshin geçerli neden gösterilerek yapıldıgı ve gösterilmis nedenin
de geçerli oldugu yargı kararıyla kesinlestigi takdirde, feshi ihbar süresinin sonunda veya
pesin ödemenin yapıldıgı tarihte is sözlesmesi ortadan kalkmıs sayılır.
• Geçersiz feshin sonuçları
_sverence gerçeklestirilen feshin geçersizligine karar verildi takdirde, isveren isçiyi bir ay
içinde is baslatmak zorundadır.
Kendisine süresi içinde basvurmus bulunan isçiyi bir ay içinde ise baslatmayacak isveren,
isçiye en az dört ay ve en çok sekiz aylık ücreti tutarındaki bir tazminatı, yani yaygın adıyla
“is güvencesi tazminatı”nı ödeme yükümü altına girer.
Ayrıca, ise baslatılsın baslatılmasın, isçiye çalıstırılmadıgı sürelere iliskin ücretinin ve diger
haklarının ödenmesi gerekir. Kötü niyet tazminatının ödenmesi söz konusu degildir.
d. Toplu _sten Çıkarma
_syerinde çalısan isçi sayısı 20 – 100 isçi arasında ise en az 10 isçinin, 101 – 300 isçi arasında
ise en az yüze on oranında isçinin, 301 isçi ve daha fazla ise 30 isçinin is sözlesmesi, bir aylık
sürede aynı veya degisik tarihlerde feshi ihbar suretiyle feshedildigi takdirde; “bu bir toplu
isçi çıkarma” sayılır. Bu durumda, isveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri isletme,
isyeri veya is gerekleri sonucu toplu isçi çıkarmak istedigini, en az otuz gün önceden yazılı
biçimde isyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlügüne ve Türkiye _s Kurumu’na
bildirir.
_sveren, toplu isçi çıkarmanın kesinlesmesinden itibaren altı ay içinde aynı nitelikteki is için
yeniden isçi almak istedigi takdirde ise, nitelikleri uygun olanları tercihen ise çagıracaktır.
B. Haklı Nedenle _s Sözlesmesinin Feshi
Haklı nedenle is sözlesmesinin feshi; kavram olarak, haklı bir nedenin varlıgı durumunda
yanlardan birinin, sözlesmeyi bozdugunu bildirip derhal sona erdirmesi anlamını tasır. Haklı
nedenle feshedilecek is sözlesmesinin belirli veya belirsiz süreli olması ise, herhangi bir önem
tasımaz.
1. Haklı Nedenle Feshin Kosulları
a. _s Sözlesmesinin Sürekli Olması
Söz konusu sözlesmenin, sürekli, yani niteligi bakımından 30 isgününden fazla süren bir is
için yapılmıs bulunması lazımdır.
b. Haklı Nedenin Varlıgı
c. Feshin Karsı Yana Bildirilmesi
• Fesih bildirimi
• Fesih nedeni
• Fesih süresi
Haklı nedenle is sözlesmesini fesihte, “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller”e
dayanan yanın; karsı yanın bu tür davranıslarında bulundugunu ögrendigi günden itibaren
altı is günü ve her halde eylemin gerçeklesmesinden itibaren bir yıl geçmeden, fesih
iradesini karsı yana bildirmesi gerekir. Ancak, isçinin olayda maddi çıkar saglamsı
durumunda bir yıllık süre uygulanmaz.
2. Haklı Fesih Nedenleri
a. _sçi Yönünden Haklı Neden Olusturan Saglık Nedenleri
• _sin yapılmasının isçinin saglıgı veya yasayısı için tehlikeli olması
• _sverenin veya baska bir isçinin bulasıcı veya isle bagdasmayan bir hastalıga
tutulması
b. _sveren Yönünden Haklı Neden Olusturan Saglık Nedenleri
• _sçinin kendi kusuruyla hastalanması veya sakatlıga ugraması yüzünden
devamsızlıkta bulunması
• _sçinin tedavi edilemeyecek bir hastalıga tutulması
• _sçinin kusuru olmaksızın hastalanması, kazaya ugraması, gebelik ve dogum
durumları
c. _sçi Yönünden Haklı Neden Olusturan Ahlak ve _yi Niyet Kurallarına Aykırı
Davranıslar
• _sverenin isçiyi yanıltması
• _sverenin seref ve namusa dokunacak tutumu
• _sverenin satasma, gözdagı verme, yasaya aykırı davranısa özendirme, hapsi
gerektiren suç isleme, asılsız isnat ve itham eylemleri
• _sçinin cinsel tacize ugraması
• _sverenin, isçinin ücretini ödememesi
• _sverenin isçiye az is vermesi veya çalısma kosullarını uygulamaması
d. _sveren Yönünden Haklı Neden Olusturan Ahlak ve _yi Niyet Kurallarına Aykırı
Davranıslar
• _sçinin isvereni yanıltması
• _sçinin seref ve namusa dokunacak söz ve davranısı ile asılsız ihbar ve
suçlaması
• _sçinin cinsel tacizde bulunması
• _sçinin satasması ve içkiyle uyusturucu madde kullanma yasagına aykırı
davranması
• _sçinin baglılık borcuna aykırı davranması
• _sçinin isyerinde suç islemesi
• _sçinin devamsızlıkta bulunması
• _sçinin görevini yapmaması
• _sçinin isin güvenligini tehlikeye düsürmesi veya isverene zarar vermesi
e. _sçi Yönünden Haklı Neden Olusturan Zorlayıcı Nedenler
_sçinin çalıstıgı isyerinde bir haftadan fazla süreyle isin durmasını gerektirecek zorlayıcı
nedenler ortaya çıktıgında isçi is sözlesmesini haklı nedenle feshedebilir.
f. _sveren Yönünden Haklı Neden Olusturan Zorlayıcı Nedenler
_syerinde isçiyi bir haftadan fazla süreyle çalısmaktan alı koyan bir zorlayıcı nedenin ortaya
çıkması isveren yönünden bir haklı neden olusturur. Bu anlamda, su basması veya kar
yüzünden isçinin isine gidememesi, isverene is sözlesmesini haklı nedenle fesih yetkisi
kazandıran zorlayıcı nedenler içerisinde yer alır.
3. Haklı Nedenlerle Feshin Hükümleri
a. Usulüne Uygun Haklı Nedenle Feshin Hükümleri
• _s sözlesmesinin ortadan kalkması
Haklı nedenle fesih bildirimi, karsı yana vardıgı andan itibaren; is sözlesmesi, salt gelecegi
etkileyecek biçimde, ortadan kalkar.
• Maddi-manevi tazminat
“Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri”ne dayanarak is sözlesmesini
fesheden yan, maddi ve manevi yönden ugradıgı tüm zararlarını tanzim ettirebilir.
• Kıdem tazminatı
_sçiye kıdem tazminatı ödenmesi için; isverenin isçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan
davranısları yüzünden is sözlesmesini haklı nedenle feshetmemis olması yeterlidir. Nitekim
bunun dısındaki haklı nedenle fesih durumlarında, fesheden yanın isçi veya isveren olmasına
bakılmaksızın, kıdem tazminatının ödenmesi gerekir.
b. Usulsüz Haklı Nedenle Feshin Hükümleri
_s sözlesmesini fesheden yanın dayandıgı durumlar, hukuken bir haklı neden olusturmuyor
veya ileri sürülen nedenin varlıgı kanıtlanamıyorsa ya da fesih hakkı süresi içinde
kullanılmamıssa yapılan fesih, geçersiz degil, usulsüz ( haksız ) fesih sayılır.
C. _s Sözlesmesinde Feshe Getirilen Sınırlamalar
1. Feshe Karsı Koruyucu Yasal Sınırlamalar
a. _se _ade
b. Feshin Geciktirilmesi
2. Feshe Karsı Koruyucu Akdi Sınırlamalar
a. Akdi Sınırlamaların Hukuki Geçerliligi
• Feshi ihbar hakkının sözlesmeyle sınırlanması
Feshi ihbar hakkının sözlesmeyle sınırlanabilmesi, Türk is hukukunda benimsene bir esastır.
Buna göre, yanlar, sözlesmeyle belli bir süre boyunca is sözlesmesinin feshi ihbar yoluyla
feshedilemeyecegini kararlastırabilirler.
• Haklı nedenle fesih hakkının sözlesmeyle sınırlanması
b. Akdi Sınırlama Uygulamaları
• Fesih yetkisinin disiplin kuruluna bırakılması
_sverenin fesih hakkını kullanması, toplu is sözlesmesine hüküm konulmak suretiyle, isçi ve
isveren temsilcilerinden olusacak bir kurulun ( disiplin kurulunun ) kararının bulunmasına
baglı tutulabilir.
• Feshin cezai sarta baglanması
Nitelikli isgücünü isyerine baglama ya da isçiye mesleki egitim ve benzeri nedenlerle yapılan
harcamaları garantiye alıp bunların ayrılma halinde geri alınmasını saglama düsünceleriyle,
haklı bir neden olmaksızın is sözlesmesinin feshi durumunda karsı yana cezai sart
ödenecegini iliskin sözlesme kayıtlarına yer verilmektedir.
12. SONA EREN _S SÖZLESMES_N_N HUKUK_ SONUÇLARI
I. _SÇ_YE ÇALISMA BELGES_ VER_LMES_
_s sözlesmesinin sona ermesi durumunda, isveren tarafından isçiye, isin türünün ne oldugunu
ve süresini gösteren bir belge (çalısma belgesi) verilir.
II. _SÇ_DEN _BRANAME ALINMASI
_s sözlesmesinin sona ermesi sırasında, uygulamada isçiden genellikle ibraname alınır. _s
hukukunda ibraname, isçinin isverenden alacaklarını tamamen aldıgını ve isyerinde herhangi
bir alacagının kalmadıgını gösteren bir belge olup isçi tarafından imzalandıktan sonra
isverene verilir.
III. _SÇ_YE KIDEM TAZM_NAI ÖDENMES_
A. Kıdem Tazminatı Kavramı
Kıdem tazminatı; kavram olarak, belirli bir süre çalısıp is sözlesmesi sona eren isçiye, yasada
sayılan durumlarda ve hizmet süresi ile ücretine göre degisen miktarda, isverence ödenmesi
gereken parayı anlatır.
B. Kıdem Tazminatının Kosulları
1. _s Yasalarına Baglı Olan ve Sürekli Bir _ste Çalısan _sçinin Varlıgı
a. _s yasalarından yararlanma
b. _sçi niteligini tasıma
2. _s Sözlesmesinin Yasada Öngörülen Biçimde Sona Ermesi
a. Belirli fesih halleri
_ _s sözlesmesinin isveren tarafından feshi
_sçiye ait ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri yüzünden is
sözlesmesinin haklı nedenle feshi dısındaki isveren tarafından yapılacak fesihler, kıdem
tazminatına hak kazandırır. Buna göre, isveren, saglık nedenleri veya zorlayıcı nedenler
yüzünden is sözlesmesini haklı nedenle feshetmis olsa dahi, kıdem tazminatı ödemek
zorundadır.
_ _s sözlesmesinin isçi tarafından feshi
b. _sçinin ölümü
_sçinin ölmesi durumunda kıdem tazminatı, kendisinin yasal mirasçılarına ödenir.
3. Asgari Bir Yıl Çalısmıs Olma
Kıdem tazminatına hak kazanılması için; belirli fesih durumları ve isçinin ölümü nedeniyle
sona eren is sözlesmesinin, asgari bir yıl sürmüs bulunması gerekir.
C. Kıdem Tazminatının Miktarı
1. Kıdem tazminatının asgari miktarı
Kıdem tazminatının asgari miktarı, yasaca belirlenmis miktardır. Buna göre, “her geçen tam
yıl için isverence isçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı” ödenmesi gerekir.
2. Kıdem tazminatının azami miktarı
Toplu is sözlesmesi veya is sözlesmesiyle belirlenecek kıdem tazminatlarının yıllık miktarı,
Devlet Memurları Kanunu’na baglı en yüksek devlet memuruna Emekli Sandıgı Kanunu
hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenen azami emeklilik ikramiyesini geçemez.
D. Kıdem Tazminatının Hesaplanması
Kıdem tazminatı, isçinin son ücreti üzerinden hesaplanır. Buradaki ücret, net ücret olmayıp,
brüt ücrettir.
E. Kıdem Tazminatının Zamanında Ödenmemesi
1. Kıdem Tazminatında Gecikme Faizi
Kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi nedeniyle açılacak davanın sonucunda yargıç
gecikme süresi için ödenmeyen süreye göre mevduata uygulanan en yüksek faizin
ödenmesine hükmetmek zorundadır.
2. Kıdem Tazminatında Zaman Asımı
Kıdem tazminatı isteme hakkı, 10 yıllık zaman asımı süresine tabidir.
